نشست ایران و چهار کشور دیگر برای تعیین رژیم حقوقی دریای خزر
سران ایران و چهار کشور پیرامون دریای خزر، روز یک‌شنبه برای امضای کنوانسیونی در مورد این دریای غنی از منابع انرژی و خاویار، در قزاقستان گرد هم می‌آیند. رئیس‌جمهوری ایران پیش از عزیمت به قزاقستان نشست امروز را «بسیار مهم» توصیف کرد.
انتظار می‌رود در نشست قزاقستان طرف‌ها حضور نظامی در دریای خزر را محدود به پنج کشور پیرامون آن، یعنی ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان کنند و در مورد برخی مسائل حقوقی، توافق کنند.
یک روز پیش از نشست سران پنج کشور، وزیران خارجه آنها در آق‌تاو -در ساحل شرقی دریای خزر- دیدار و گفت‌وگو کرده بودند. در جریان آن نشست یکی از اعضای هیئت جمهوری اسلامی اعلام کرده بود که در اجلاس روز یکشنبه‌ی سران، هیچ سندی درباره سهم کشورها از خزر امضا نخواهد شد.
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، نیز صبح ۲۱ مرداد به خبرنگاران گفت «حدود بستر و زیربستر در این موافقت‌نامه روشن نیست و تعیین آن به آینده واگذار می‌شود». آقای روحانی یادآوری کرده که «این یکی از مسائلی‌ست که ۲۲ سال راجع به دریای خزر بین این پنج کشور مذاکره می‌شود».
این موضوع در بیانیه کاخ کرملین نیز مورد تاکید قرار گرفته‌است. دولت روسیه می‌گوید بیش از دو دهه از فروپاشی شوروی می‌گذرد تا سران پنج کشور برای امضای کنوانسیون در قزاقستان گرد هم آیند.
بحث و رایزنی در مورد این‌که خزر دریا است یا دریاچه از سال ۱۹۹۱ در جریان است و پنچ کشور پیرامون آن هنوز در مورد تدوین یک رژیم حقوقی جدید و جامع به توافق نهایی دست پیدا نکرده‌اند. طی دو دهه و نیم گذشته چهار نشست سران و ۵۱ نشست کارشناسی برای تدوین کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر برگزار شده است.
رئیس‌جمهوری اسلامی می‌گوید «در کنوانسیون تصریح شده که همه مسایل حقوقی دریای خزر تنها با اتفاق نظر پنج کشور عملی و اجرایی بوده که این نکته بسیار مهم و اساسی است و کاملاً رژیم حقوقی این دریا را از کنوانسیون دریاها جدا می‌کند».
به گفته آقای روحانی «برخی مسائل حل‌وفصل شده و برخی از مسائل باقی مانده است». از دو مسئله باقی‌مانده «یکی خطوط مبدأ و دیگری حدود بستر و زیربستر» خزر عنوان شده‌است.
وزارت خارجه روسیه روز گذشته گفته بود طرف‌ها برای آن‌که همکاری برای اجرای کنوانسیون را فورا پس از امضای آن آغاز کنند، به‌توافق رسیده‌اند.
وزارت خارجه روسیه پس از اجلاس ۲۰ مرداد در آق‌تاو اعلام کرد وزرای پنج کشور «در مورد سطح هم‌کاری‌ها رضایت خود را اعلام کرده و در مورد نحوه و شکل اقدامات آینده در پیوند با مسائل اصلی، پس از امضای کنوانسیون، توافق کرده‌اند».
روسیه در سال ۲۰۰۳ موافقت‌نامه سه‌جانبه‌ای را برای تقسیم منابع زیر بستر دریای خزر با جمهوری آذربایجان و قزاقستان امضا کرد. به این ترتیب سه کشور، عملا بدون وجود کنوانسیون رژیم حقوقی پذیرفته شده از طرف هر پنج کشور ساحلی، حاکمیت خود را بر بخش عمده‌ای از منابع انرژی در شمال این دریا اعمال کردند؛ حدود ۶۸ درصد بستر دریای خزر در اختیار این سه کشور قرار دارد.
برآوردها نشان می‌دهد بستر خزر دربرگیرنده حدود ۵۰ میلیارد بشکه نفت و ۹ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی‌ست. این دریا، مهم‌ترین زیستگاه فیل‌ماهی در جهان و در نتیجه تولیدکننده اصلی یکی از گران‌ترین خوراکی‌های جهان، یعنی خاویار است. هرچند مدافعان محیط زیست در مورد وضعیت صید این ماهی ابراز نگرانی کرده‌اند. دریای خزر هرچند از نظر قواعد جغرافیایی دریاچه به‌شمار می‌رود اما گسترده‌تر از دریای بالتیک و دریای شمال است.
