نام “هپکو” با تداوم چهار روزه اعتراض کارگران این کارخانه و اقدام آنان برای سومین روز متوالی در مسدود کردن راه‌آهن شمال به جنوب ایران و نیز قصد یکی از آنان برای خودکشی در روز یکشنبه گذشته دوباره در صدر خبرهای کارگری جای گرفته است.
کارگران کارخانه هپکو در اراک اعتراض خود را روز ۲۳ اردیبهشت با تجمع در محوطه کارخانه و در برابر ساختمان این شرکت آغاز کردند. مسیر تجمع اما در دو روز بعد به خط راه‌آهن شمال به جنوب انتقال یافت و باعث مسدود شدن این خط شد. اعتراض آنها متوجه ابهام در وضعیت شغلی‌شان و به‌طور مشخص دریافت نکردن حقوق از سه ماه پیش تاکنون بود.
اعتراض کارگران هپکو برای چهارمین روز متوالی با شعارهایی مثل “امنیت پوشالی، مسئولان توخالی” همراه بود. آنها همچنین پلاکاردهایی در دست داشتند که بر آنها از جمله نوشته شده بود: «هر سه ماه یک برج حقوق دردی از ما دوا نمی‌کند».
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
فعالیت کارخانه هپکو در اراک در سال ۱۳۵۴ با همکاری شرکت‌های بین‌المللی و در حوزه تولید و مونتاژ ماشین‌آلات صنعتی آغاز شد. این کارخانه که پس از انقلاب بهمن زیر نظارت دولت قرار گرفته بود، از سال ۱۳۸۶ به بخش خصوصی واگذار شد.
کارخانه‌ای با تولید سالانه “۸ دستگاه”
هپکو اما از اوایل دهه ۹۰ با مشکلات جدی مواجه شد که نتیجه‌اش را از جمله می‌شود در حرکت‌های مکرر اعتراضی کارگران این کارخانه طی سال‌های گذشته دید. دلیل عمده این اعتراض‌ها عدم دریافت حقوق و مشکلات صنفی بوده است.
البته اعتراض کارگران فقط مرتبط با دستمزدهای معوق نیست؛ کارخانه عملا تعطیل است و آنها نگران سرنوشت هپکو و آینده شغلی خود هستند. تولید هپکو که زمانی سالانه ۲۴۰۰ دستگاه ماشین‌آلات صنعتی بوده، اینک به ۸ دستگاه در سال رسیده است. به گفته کارگران این کارخانه، تولید سال ۹۵ هپکو هم ۱۴ دستگاه بوده است.
در کارخانه‌ای که زمانی حدود دو هزار نیروی کار داشت، اینک طبق بالاترین آمار ارائه‌شده تنها نزدیک به ۹۰۰ کارگر مشغول به کارند. به گزارش خبرگزاری ایسنا: «کارگران می‌گویند مدیران مشغول خرید وقت هستند برای اینکه همین تعداد کارگر هم طی سال‌های پیش‌رو بازنشسته شوند و هپکو برود پی کارش».
ادعاهایی هم در این مورد مطرح شده که «چشم مدیران هپکو به ۱۱۵ هکتار زمین آن در بهترین نقطه شهر اراک و این همه دستگاه خاک‌خورده است که بسیاری از آنها در خاورمیانه بی‌نظیرند».
روزنامه “شرق” در گزارش روز سه‌شنبه خود از هپکو به عنوان کارخانه‌ای یاد کرده که “روزی نگین تولید و مونتاژ ماشین‌آلات صنعتی خاورمیانه” بوده است. به نوشته این روزنامه نیز «زمزمه‌هایی مبنی بر تلاش برای به‌نابودی‌کشاندن هپکو شنیده می‌شود؛ تلاش‌هایی که هدفش تعطیلی کارخانه و فروش زمین‌ها و دستگاه‌هایی است که بسیار ارزشمندند».
“راهکار” اعطای وام
به گفته ابوالفضل پوروفایی، رئیس کانون شورای اسلامی کار استان مرکزی و نایب رئیس کانون عالی شوراهای اسلامی کار ایران، تاکنون “تنها راهکار” دولت برای نجات هپکو، پرداخت وام به این شرکت بوده که «تنها مُسکن است و شرکت را بدهکارتر می‌کند و بعد از گذشت مدتی، بحران شدیدتر برمی‌گردد».
یکی از کارگران هپکو به نام “رضا” نیز همین مضمون را به “شرق” گفته است: «۱۹۰ میلیارد تومان از بانک تجارت وام گرفته‌‌اند. امروز با جریمه و دیرکردش به ۵۰۰ میلیارد تومان رسیده است. شرکتی که زمانی دو شیفت کار می‌کرد، امروز پنج درصد خط تولیدش هم فعال نیست. بیایید ببینید ما چه‌کار میکنیم. از هر ۱۰ نفر دو نفر مشغول کار هستند که واقعا هم اسمش کار نیست. برای انجام پروژه‌هایی است که اصلا کار هپکو نیست».
بیشتر بخوانید: حوادث کار و زندگی پررنج کارگران در ایران
کار هپکو در اصل تولید و مونتاژ ماشین‌آلات راه‌سازی، معدنی و کشاورزی است. اما “رضا” می‌گوید: «زمانی اینجا کامیون‌ها صف می‌کشیدند تا تولیدات ما را ببرند، اما امروز عملا بیکار شده‌ایم. شرکت‌های راه‌سازی و عمران و معادن دولتی از خارج دستگاه تهیه می‌کنند. دولت قول داده بود سه هزار دستگاه به هپکو سفارش بدهد، اما فقط حرفش شد و رفت و فراموش شد».
ابوالفضل پوروفایی وضعیت کنونی هپکو و دیگر شرکت‌های واگذارشده در جریان “خصوصی‌سازی” را اینگونه تشریح کرده است: «هنوز وضعیت مدیریتی این شرکت مشخص نیست. اکثر واحدهای تولیدی که در جریان خصوصی‌سازی واگذار شدند، امروز دچار مشکل هستند و واحدهایی که هم نیروی کار متخصص و باتجربه و هم دستگاه‌های تولید دارند، به این حال و روز افتاده‌اند. حل مشکل مدیریتی این شرکت‌ها و خارج کردن آنها از بلاتکلیفی راه چاره است، نه پرداخت وام‌هایی که خودشان مشکل‌زا هستند. کسانی که به هپکو آمدند، نه اهلیت و نه سابقه‌ای در این کار داشتند و چشمشان به زمین‌ها، اموال و دارایی‌های شرکت بود. همین امروز مدیرانی هستند که دنبال فروش املاک هپکو در تهران و جنوب هستند و بهانه آنها نیز پرداخت حقوق است؛ در حالی که این شرکت بیشتر از هر چیزی کار و سفارش می‌خواهد تا بتواند روی پای خودش بایستد».
پیشنهادی مشروط
هم شرکت و هم کارگران هر دو بدهکارند. به گفته کارگران هپکو، برخی از آنان هنوز طلبکار معوقات سال ۹۵ خود هستند. برخی از بازنشستگان شرکت نیز به دلیل پرداخت نشدن حقوق بازنشستگی‌شان، رأی توقیف اموال را از دادگاه می‌گیرند و با چنین احکامی اقدام به بردن وسایل کارخانه می‌کنند. بانک‌ها هم در اقدامی مشابه اموال کارخانه را تصرف می‌کنند.
تصویر خبرگزاری ایسنا از این کارخانه کاملا گویاست: «هپکو واقعی‌ترین مصداق کشتی به گل نشسته است. تنها کافی است گذری در محیط کارگاهی کارخانه داشته باشید و تجهیزات سنگین خاک‌گرفته این مجموعه را ببینید؛ نظاره‌ای که چیزی جز آه و حسرت در پی ندارد».
در چنین شرایطی وزارتخانه‌های “راه و شهرسازی” و “کشور” برای خروج از بحران، پیشنهاد خرید محصولات هپکو را مطرح کرده‌اند. اما طبق گفته عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی ایران، این پیشنهاد “مشروط به تأمین منابع از طریق سازمان برنامه و بودجه” است. ایسنا نوشته است که چنین پیشنهادی گرچه “در صورت اجرا نیز حکم مسکن موقت را دارد”، اما می‌توانسته “قبل از بروز تنش‌های اخیر عملیاتی شود”.
آخوندی دو روز پیش برای چندمین بار وعده رفع مشکلات کارگران هپکو را داده و گفته بود که “تصمیمات لازم” در این خصوص “به طور قطع” اتخاد خواهد شد.
در انتظار روحانی
اما داود میرزایی، دبیر اجرایی خانه کارگر اراک، با اشاره به حرکت‌های اعتراضی اخیر کارگران هپکو، گفته است که «برای جمع کردن این اعتراضات باید شخص رئیس جمهور وارد شود». او با اشاره به ناتوانی استانداری اراک در حل مشکلات کارگران و با تأکید بر اینکه “این کارگران فعال سیاسی نیستند” افزوده است: «مشکل هپکو یک بلای طبیعی بزرگ مانند سیل و زلزله است و باید ستاد مدیریت بحران کشور با دستور شخص رئیس جمهور این مشکل را بر طرف کنند».
حسن روحانی اما هنوز واکنشی به این درخواست نشان نداده است. گرچه در پی اعتراضات کارگران هپکو در سال گذشته (۱۳۹۶)، با دخالت روحانی دو ماه از معوقات دستمزدی آنان پرداخت شد، کارگران اما دوباره با همین معضل مواجه شدند.
اعتراض کارگران کارخانه هپکو سابقه‌ای طولانی دارد. آنها از جمله در دی‌ماه سال ۹۵ نیز برای ۸ روز متوالی تجمعات اعتراضی داشتند. این اعتراضات البته همیشه شکل آرام و کم‌حاشیه روزهای گذشته را نداشته و گاه با برخورد خشونت‌آمیز نیروهای امنیتی روبه‌رو شده است. روز ۲۸ شهریورماه ۹۶ یکی از جلوه‌های چنین رفتاری بود که طی آن کارگران هپکو به‌همراه تجمع کارگران “ساخت و ساز صنایع آذرآب” با حمله گسترده گارد ضد شورش، مورد ضرب و شتم قرار گرفته و برخی از آنان بازداشت شدند.
بیشتر بخوانید: حمله پلیس ضد شورش به کارگران اراکی با “باتوم و گازاشک‌آور”
در نخستین روز دور جدید اعتراضات هپکو در روز ۲۳ اردیبهشت نیز یکی از کارگران که قصد خودکشی داشت، توسط همکاران‌اش نجات یافت. به گفته فعالان کارگری، وضعیت وخیم کارگران هپکو، از جمله ناتوانی در پرداخت اجاره و خرج خانه، ناامیدی از آینده، بدهکاری و از دست دادن اموال به خاطر ناتوانی در پرداخت اقساط وام‌های بانکی، حتی باعث بروز طلاق و جدایی در میان چندین خانواده از کارکنان این شرکت شده است. به گفته یکی از این کارگران: «شرکتی به این عظمت را رها کرده‌اند. این شرکت یتیم شده و هیچ‌کس به فکرش نیست».
