کسب و کار و هست و نیست مالی کولبران، مغازه‌داران و کاسب‌کاران جزء و میانی به عبور و مرور آزاد به عراق و خرید کالا متکی است اما اواسط فروردین ۹۷ گذرگاه‌های موقت مرزی را بستند.
طرح ساماندهی مبادلات مرزی در مرداد ۱۳۹۶ از تصویب مجلس گذشت، اما درست در زمانی به جریان افتاد که مرکز با بحران ارزی روبرو شد. مقامات جمهوری اسلامی می‌گویند قصدشان کنترل قاچاق، بهبود وضعیت کولبران و حفظ امنیت در مرزهاست و هم‌زمان تاکید میکنند که طرح به درخواست دولت مرکزی عراق به جریان افتاده است.
بازاریان و اصناف بانه، جوانرود و مریوان در واکنش به خوابیدن کسب و کارشان، کرکره مغازه‌ها را پایین کشیده و پاساژها را بسته‌اند. آنها در اقدامی نمادین، سفره‌هایی طویل در خیابان‌ها پهن کرده‌اند تا نشان دهند که دست‌شان خالی و جیب‌شان تهی شده است.
آمار رسمی بیکاری در کردستان را ۱۲/۱درصد اعلام میکنند، اما سید احسن علوی، نماینده سنندج می‌گوید دستفروشی و مشاغل کاذب و ناپایدار شغل نیستند. او نرخ واقعی بیکاری استان با ۱۵۰هزار نفر بیکار را ۴۰درصد می‌داند؛ نرخی که به گفته کنشگران محلی در کردستان به مراتب بالاتر از این است.
مسعود کردپور، روزنامه‌نگار و فعال مدنی ساکن سنندج در گفت‌وگو با دویچه وله به واقعیتی در کردستان اشاره می‌کند؛ واقعیت تجارت مرزی در غیاب ساختارهای تولیدی و صنعتی. او می‌گوید انسداد مرزها یعنی تعطیلی معاش کردها و فقیرتر شدن آنها.
دویچه‌وله: چرا بسته شدن معابر مرزی با عراق چنین بازتابی در معاش مردم شهرهای مرزنشین کردستان داشته است؟
مسعود کردپور: مناطق مرزی کشور به ویژه مناطق کردنشین از محروم‌ترین مناطق کشور هستند و عمده منبع درآمد مردم در آنها، تجارت مرزی است. با وجودی که بودجه‌های زیادی به نام فقرزدایی و محرومیت‌زدایی به این مناطق اختصاص داده‌اند اما عملا کاری انجام نشده است. این مناطق از نظر اقتصادی، قبل و بعد از انقلاب ضعیف بوده و هستند. برخورد با کولبران هم بسیار بد و خشن است. خیلی از این کولبرها تحصیلکرده‌‌اند و لیسانس و فوق‌لیسانس دارند.
● مگر تنها کولبران با بسته شدن مرزها دچار مشکل معاش شده‌اند؟
خیر. خیلی‌های دیگر نیز دچار تنگنا شده‌اند. بعد از برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان، مرتب مرزها را می‌بندند و باز میکنند. عوارض گمرکی را هم خیلی بالا برده‌اند. الان بازاری‌ها اعتصاب کرده‌اند و مغازه‌ها را بسته‌اند چون امکان ورود کالا نیست. پاساژهای بزرگی به عنوان مراکز تجاری در بانه، مریوان، پیرانشهر و… هستند که مسافران و گردشگران در آنها خرید میکنند. آنها بسته شده‌اند چون کالایی برای عرضه نیست.
● اوضاع در شهرهای مرزی چگونه است؟
من در بسیاری شهرها دیدم از بانه و پیرانشهر و مریوان که مغازه‌دارها تجمع کرده‌اند و سفره‌هایی پهن کرده‌اند تا نشان دهند تنها راه معاش مردم همین بازارهای مرزی است. الان به خاطر عوارض کمرگی بالا و بسته شدن مرزها، دست مغازه‌داران خالی مانده است.
● آماری دارید که چند درصد معیشت مردم به مبادلات مرزی متکی است؟
کل اقتصاد منطقه متکی به تجارت مرزی است و هیچ گونه سرمایه‌گذاری در بخش تولید صورت نگرفته است. دولت که سرمایه‌گذار اصلی در کشور است کاری نکرده و بسیاری مسئولان بعد از انقلاب غیربومی بوده‌اند. اصلی‌ترین راه درآمد مردم همین تجارت مرزی است. مسدود کردن این راه یعنی تعطیل شدن معاش مردم.
● ولی رئیس شورای شهر مریوان و معاون فرماندار بانه می‌گویند مرزها را طرف عراقی بسته است.
طرف عراقی یعنی کردستان عراق، که رکن اقتصادی خودش هم تجارت است. آنجا کالاهای مختلفی از تمام دنیا می‌‌آید و با توجه به مشکلات ناشی از تحریم در ایران، تبادل کالا با ایرانی‌ها برای مردم آنجا سود دارد.
همه می‌دانند بنادر جنوبی کشور و اسکله‌های غیرقانونی، محل قاچاق کالا هستند. اساسا بخش گسترده اقتصاد ایران قاچاق و تجارت کالاست، اما فشارشان به مناطق محروم می‌رسد. به نظر من طرف ایرانی چنین تصمیمی گرفته است.
● آیا طرح ساماندهی مبادلات مرزی با مدیریت مشکل ارز در مرکز مرتبط نیست؟
چرا، تقریبا مرتبط است. نوسانات ارزی در قیمت‌گذاری کالاها ایجاد مشکل می‌کند. مردمی هم که در بازارهای مرزی فعالیت میکنند، باید برای معاملات و خرید‌هایشان ارز داشته باشند. کلا مشکلاتی که الان ایجاد شده، از سردرگمی اقتصادی کشور ناشی میشود.
● سعید جلیلی، نماینده آیت‌الله خامنه‌ای در شورایعالی امنیت ملی در مریوان و بانه بوده تا اعتراض‌ها را بررسی کند. شما اطلاعاتی از این سفر و بازخورد آن دارید؟
آقای جلیلی با مسئولان منطقه و فرماندار دیدار کرده و برگشته که در جلسه دولت این مسائل را بگوید. استاندار کردستان هم ظاهرا در جلسه هیات دولت خواسته که در تصمیم افزایش تعرفه‌های گمرکی و بسته شدن مرزها تجدید نظر شود.
● مردم شهرهای مرزی خودشان خواهان اشتغال ثابت و اقتصاد پایدارتر نیستند؟
چرا ولی نمی‌شود. ۴۰سال از انقلاب گذشته و قبل از انقلاب هم مردم مناطق مرزی محروم بوده‌اند و در عرصه تولید و صنعت سرمایه‌گذاری نمی‌شود. اقتصاد کردستان روی سه محور دامداری و کشاورزی و تجارت مرزی می‌گردد. بر این اساس اگر این سه محور رونق داشته باشند می‌توانند از معضل بیکاری و فقر بکاهند
● نرخ بیکاری در کردستان چقدر است؟
فکر کنم ۵۰درصد باشد. البته یکی از نمایندگان مجلس گفته بود خجالت می‌کشم نرخ را بیان کنم. کارهای تولیدی در منطقه جواب نمی‌دهد چون سرمایه‌گذاری و ساختارسازی انجام نمی‌شود.
● گردشگری چه سهمی در اقتصاد کردستان دارد؟
در شهرهای مرزی استان، کلی گردشگر از مشهد و شمال و قم و تهران رفت و آمد دارند و از بازارچه‌های مرزی مریوان و بانه خرید میکنند که رونق ایجاد می‌کند.
● بسته شدن مرزها در گردشگری هم تاثیر گذاشته است؟
بله. مسافرها برای یک تیر و دو نشان به کردستان می‌آیند. فصل بهار در کردستان خیلی زیباست و آنها برای خرید و دیدن طبیعت و استفاده از هوای خوب سفر میکنند. الان که بازار بسته شده گردشگر هم کمتر شده است. در طول هشت سال جنگ هیچ سرمایه‌گذاری در کردستان نشد و الان هم همینطور.
●اعتصاب و اعتراض مغازه‌داران کردستان با خشونت و نگاه امنیتی همراه نشده؟
نیروهای امنیتی حضور دارند؛ می‌آیند و می‌روند و ظاهرا چند نفری را هم بازداشت و بازجویی کرده‌اند. البته مقامات تلاش میکنند مردم را راضی کنند که مغازه‌ها را باز کنند و شهرها به حالت عادی برگردند اما بازاریان مقاومت کرده‌اند. الان برای چهارمین روز مغازه‌ها بسته مانده‌اند.
