محمد جواد ظریف پیگیری حقابه ایران از رود هیرمند را یک مسئله ملی خواند و گفت به این خاطر به افغانستان اعتراض شده است. مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی پیش‌بینی کرده که افغانستان در آینده “سرمنشاء مناقشات آبی” با ایران باشد.وزیر خارجه ایران، محمد جواد ظریف، پیش از ظهر یکشنبه (۱۶ اردیبهشت/ ۶ مه) برای پاسخگویی به پرسش نماینده زابل درباره کوتاهی در پیگیری حقابه دریاچه هامون از رود هیرمند افغانستان در نشست علنی مجلس شورای اسلامی حضور یافت.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس، ظریف در این نشست گفت: «موضوع حقابه هیرمند موضوعی ملی بوده و مربوط به یک استان نیست و سال‌ها بحث حقابه ایران از هیرمند و هریررود بین ایران و افغانستان مطرح بوده و در سال ۱۳۵۱ پس از ده‌ها سال مذاکره منجر به نتیجه و انعقاد قرارداد شده است.»

ابتدای دهه پنجاه خورشیدی، معاهده‌ای میان نخست‌وزیران وقت ایران و افغانستان به امضاء رسید که در آن توافق شد، هر ثانیه ۲۶ متر مکعب آب هیرمند از طریق سیستان وارد و به دریاچه هامون سرازیر شود.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

ورود آب هیرمند به ایران، به خصوص از ابتدای دهه هفتاد خورشیدی و با شدت گرفتن خشکسالی و کاهش باران در منطقه رفته رفته کاهش یافت و در حال حاضر تقریبا به خشکی کامل تالاب هامون منجر شده است.

ظریف می‌گوید تاکنون ۱۶ جلسه ویژه برای بحث حقابه هیرمند برگزار شده و رئیس جمهور حسن روحانی نیز در مذاکراتی با مقام‌های ارشد افغانستان این موضوع را پیگیری کرده است.

عضو کابینه دولت دوازدهم گفته است: «دو یادداشت اعتراض برای کشور افغانستان در خصوص حقابه هیرمند در اسفند و فروردین ماه براساس توافقات سال ۵۱ ارسال و سفیر افغانستان در این راستا به وزارت امور خارجه دعوت و مواضع جمهوری اسلامی ایران در این باره به وی اعلام شده است.»

انتقاد افغانستان از سخنان “بیجای” روحانی

در مورد پیگیری‌های رئیس جمهور و نتایج احتمالی مذاکرات او با مقام‌های افغانستان اطلاع زیادی در دست نیست. در یک مورد مشخص که روحانی تیرماه سال پیش از سدسازی در افغانستان انتقاد کرد، اظهارات او با واکنش تند مقام‌های این کشور روبرو شد که سخنان رئیس جمهور ایران را “بیجا” خواندند.

ظریف می‌گوید وزارت خارجه ایران درباره حقابه هیرمند “پیگیری‌های ویژه‌ای” داشته و در سفر سال گذشته او به افغانستان با اشرف غنی رئیس جمهور این کشور توافق شد که “کمیته‌های پنجگانه‌ای برای وضعیت‌ها و حوزه‌های مختلف تعریف شود و حوزه‌های متنوع در یک بسته دیده شود که یکی از موضوعات اصلی آن حقابه هامون بود”.

بیشتر بخوانید: دریاچه هامون، راه حلی مشترک برای یک مشکل مشترک

گرچه در سال‌های اخیر مقامات ارشد افغانستان بارها اعلام کرده‌اند که حقابه تالاب هامون از آب رودخانه هیرمند را به رسمیت می‌شناسند اما میزان و نحوه ورود این آب همواره مورد مناقشه بوده است.

احمد عاقبت به‌خیر، عضو کمیساریای آب رودخانه هیرمند، زمانی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، افغانستان را متهم کرده بود که به جای رعایت منظم حقابه ایران از آب هیرمند، به طور دوره‌ای سیلاب‌های غیر قابل کنترل این کشور را به سمت ایران سرازیر می‌کند که می‌تواند به تاسیسات آب‌رسانی منطقه خسارت نیز وارد کند.

تهدید افغانستان به استفاده از اهرم‌های فشار

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس، ظریف در بخشی از اظهارات خود تصریح کرده که اگر مذاکرات برای تامین حقابه دریاچه هامون از رود هیرمند به نتیجه نرسد می‌توان به اقدام متقابل و “سختگیری در برخی حوزه‌ها در ارتباط با افغانستان” متوسل شد.

عضو کابینه حسن روحانی گفت: «جمهوری اسلامی ایران می‌تواند عمل متقابل انجام دهد، اما باید تمام ملاحظات بین دو کشور و همسایگی را در نظر گرفت؛ به عبارتی می‌توان در تمامی حوزه‌هایی که افغانستان نسبت به کشورمان احتیاج دارد، از اهرم فشار استفاده کرد اما امیدواریم مسئولان افغانستان نسبت به مسئله تامین حقابه اقدام کنند.»

بیشتر بخوانید: نماینده مجلس: ۹۰ درصد قنات‌های بلوچستان خشک شده‌اند

چنین رویکردی اگر در عمل و واقعا دنبال شود می‌تواند زمینه‌ساز بروز تنش‌ها و درگیری‌های شدید بر سر آب در منطقه باشد که بسیاری از کارشناسان، و حتی مسئولان حکومتی نیز نسبت به بروز آن هشدار داده‌اند.

سردار یحیی رحیم‌صفوی، مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی، چندی پیش هشدار داد که حوزه‌های آب‌ریز مشترک میان ایران و کشورهای همسایه می‌تواند “زمینه‌ساز بروز مشکلات و تنش” ‌باشد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم رحیم‌صفوی روز هشتم اسفندماه سال گذشته در همایش “دیپلماسی آب و فرصت‌های هیدروپولیتیک غرب آسیا” پیش‌بینی کرد که افغانستان در آینده “سرمنشاء مناقشات جدی” میان و ایران و کشورهای همسایه بر سر آب باشد.

سهم بی‌توجهی مسئولان در بحران کم‌آبی

خشکی بخش بزرگی از تالاب هامون یکی از علت‌های اصلی بیکاری کشاورزان و ماهیگیران و مهاجرت گسترده از این منطقه به شمار می‌رود. برخی کارشناسان معتقدند که در وضعیت کنونی این تالاب، عوامل و سیاست‌های داخلی جمهوری اسلامی از جمله انتقال آب به زاهدان و استفاده بی‌رویه از آب هامون برای کشاورزی، بی‌تاثیر نبوده است.

محمدنعیم امینی‌فرد، نماینده ایرانشهر و رئیس مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوچستان در مجلس، ۲۴ فروردین ماه با انتقاد شدید از بی‌توجهی مسئولان به بحران کمبود آب در این منطقه گفت: «این بی‌توجهی خشکی بیش از ۱۵۰۰ رشته قنات یعنی ۹۰ درصد قنات‌ها را به دنبال داشته است.»

بیشتر بخوانید: پیش‌بینی سردار صفوی درباره “مناقشات آبی” ایران و افغانستان

عبدالاحد ریگی، مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان، روز گذشته (شنبه ۱۵ اردیبهشت) به خبرگزاری ایسنا گفت ۳۴۳ منبع تامین آب روستایی در این استان به طور کامل خشک شده است. او افزود هزار و ۲۳۲ روستا در این منطقه با “تنش آبی” مواجه هستند و آب‌رسانی سیار به آنها نیازمند تامین اعتبارات ویژه است.

محمد جواد ظریف نیز اعتراف کرده که “مشکل آب کشور و سیستان و بلوچستان تنها از طریق حقابه حل شدنی نیست”. او در صحن علنی مجلس گفت: «برای رفع مشکلات این منطقه نیاز به آمایش سرزمین، اتخاذ سیاست‌های دراز مدت و … است که تمام مجموعه‌های کشور باید در کنار یکدیگر نسبت به آن اقدام کنند.»

گرچه وزیر خارجه برنامه و زمان‌بندی مشخصی برای حل معضل کم‌آبی در مناطق شرقی ایران معرفی نکرد، اکثریت نمایندگان حاضر در نشست روز یکشنبه مجلس پاسخ او به پرسش نماینده زابل را قانع‌کننده تشخیص دادند.