پیشگیری از ابتلا به بیماری های اسهالی و وبا

موضوعات مهم: آب، نه به یخ قالبی، غذا، شستن دست ها

آب

آب آشامیدنی سالم: آب آشامیدنی و آبی که برای تهیه غذا استفاده می شود، حتما باید آب سالم باشد. آب آشامیدنی سالم باید حداقل از نظر ظاهری، بدون مواد و ذرات معلق باشد، بدون رنگ و بو و مزه غیر معمول باشد. با توجه به شرایط کم آبی و قطع و وصل آب، آبی که از لوله کشی آب یا از تانکرهای آبرسانی تهیه می شود را باید حداقل پنج تا ده دقیقه بجوشانیم.

ته نشین کردن و جوشاندن آب: وقتی که آب، بی رنگ نیست و یا ذرات معلق دارد، ابتدا می گذاریم مدتی در یک ظرف بزرگ باقی بماند تا ذرات معلق آن حتی الامکان ته نشین شود. سپس با یک کاسه یا لیوان، آب ته نشین شده از روی ظرف بزرگ برداشته و در یک ظرف دیگر می ریزیم که بجوشانیم. از وقتی که شروع به جوشیدن کرد، پنج تا ده دقیقه کافی است. حالا که آب جوشید باید ببینیم که چقدر بدون رنگ، بدون ذره های قابل دیدن، و بدون بو است و قابل مصرف است یا نه.

اولویت بندی و جیره بندی برای اعضای خانواده: بهترین آب آشامیدنی در دسترس یا قابل دسترس را برای افرادی نگه می داریم و استفاده می کنیم که اگر آب آشامیدنی غیر سالم به آن ها بدهیم، خطر بیمار شدن و عوارض جدی در آن ها بیشتر است: کودکان زیر دو سال، مادرانی که به کودک خود شیر می دهند، کودکان زیر شش سال، مادران باردار، افراد مسن، بیماران قبلی و دیابت. شیر مادر بهتر و سالم تر از شیر خشک تهیه شده با آب جوشیده می باشد.

ننوشیدن آب های غیر سالم: از آشامیدن آب‌ های مشکوک در پارک‌ ها، باغ ‌ها و فضای سبز و از مصرف آب آشامیدنی که در منبع های آب و سقّاخانه های کنار خیابان که دارای لیوان مشترک هستند و آبی که در اتوبوس های بین شهری که با استفاده ظروف عمومی و از یخ های قالبی برای سرد کردن آن، عرضه می شود، جداً خودداری نمایید. برای نوشیدن آب از لیوان شخصی استفاده نمایید.

یخ قالبی

یخ قالبی که از بیرون از خانه خریده می شود می تواند باعث انتقال بیماری وبا شود. میکروب وبا نسبت به یخ زدگی مقاوم است و در درون و روی یخ از بین نمی رود. یخ قالبی (صنعتی) از بیرون نخرید. از آب میوه و یا شربت هایی که در بیرون از خانه تهیه می شوند استفاده نکنید.

مواد غذایی

غذا ها باید به طور کامل و کامل پخته شوند خصوصا ماهی و میگو. مواد غذایی خام و مواد غذایی پخته را در کنار هم قرار ندهید. از قرار دادن سبزی و میوه‌ جات نشسته و ضد عفونی نشده در یخچال جداً خودداری کنید. مواد غذایی پخته را در یخچال نگه داری کنید. در فصل وبا (تابستان و پاییز)، حتی الامکان از غذایی که در بیرون از خانه تهیه شده است مصرف نکنید و سبزیجات و کاهو در بیرون از خانه نخورید.

سبزی و میوه: سبزیجات، کاهو، و میوه ها را حتما به طور کامل شستشو داده و ضدعفونی کنید. در زمانی که وبا شیوع پیدا کرده است، سبزیجات، کاهو، کلم، خیار، گوجه فرنگی مصرف نکنید.

شیر و لبنیات: هرگز از شیر و فرآورده‌ های لبنی غیر پاستوریزه استفاده نکنید و یا این که شیر را به مدت بیست دقیقه قبل از مصرف بجوشانید.

مواد غذایی ممنوع در زمان وبا: در فصل وبا (تابستان و پاییز) و خصوصا وقتی موارد بیماری وبا دیده شده است، از این مواد مطلقا استفاده نکنید:

۱- یخ قالبی که از بیرون خریده می شود

۲- غذا و آب میوه بیرون از خانه (ساندویچ، رستوران، دستفروش)

۳- سبزیجات و کاهو و سالاد (چه در داخل خانه و بیرون خانه)

شستن دست ها

در موارد زیر حتما دست های خود را با آب (گرم) و صابون و به مدت حداقل ۲۰ ثانیه بشویید: 

بعد از هر بار دستشویی رفتن (بزرگ یا کوچک فرقی نمی کند چون توالت یا دستشویی و دسته در آن، خصوصا توالت های بیرون از خانه، از پر میکروب ترین و کثیف ترین جاهای عالم است)

بعد از عوض کردن پوشک یا کهنه بچه  –      

قبل از درست کردن غذا  –       

قبل از تهیه شیر خشک برای کودک شیرخوار  –       

قبل از خوردن غذا یا غذا دادن به بچه  –       

قبل از شیر دادن به کودک شیرخوار  –       

شیشه شیر و سر شیشه و پستانک کودکان شیرخوار را حتما در آب آشامیدنی سالم بجوشانید. 

زباله و مگس: کیسه یا ظرف زباله حتما دربسته باشد و در آشپزخانه و اتاق ها مگس وجود نداشته باشد تا احتمال ابتلا به بیماری های اسهالی کمتر شود.

مقابله با بیماری های اسهالی و وبا

برای فردی که اسهال دارد چه کار کنیم و در چه زمانی به پزشک یا خانه بهداشت مراجعه کنیم؟

برای بیمار مبتلا به اسهال، مهمترین اقدام، دادن مایعات خوراکی، محلول او آر اس، و غذا است، به شرطی که و تا زمانی که علایم خطر را نداشته باشد. در صورت وجود علایم خطر باید به پزشک یا خانه بهداشت مراجعه کرد. 

مایعات خوراکی، محلول او آر اس، غذا + پایین آوردن تب خفیف

(در صورت تب شدید باید بیمار را نزد پزشک برد.)

مایعات خوراکی: چای کمرنگ و کم شیرین، دوغ کم نمک، فرنی. نوشابه و یا آب میوه صنعتی یا تهیه شده در بیرون از خانه ممنوع. آب سیب تا بعد از درمان اسهال ممنوع. درصورت وجود استفراغ، به مدت ۱۰ الی۲۰ دقیقه به فرد هیچگونه خوراکی داده نشود و بعد دومرتبه دادن مایعات شروع شود. شیر مادر حتی به مقدار بیش از قبل داده شود. 

محلول او آر اس: فردی که اسهال دارد علاوه بر آب، الکترولیت های بدن (مانند سدیم یا نمک) را نیز از دست می دهد و دادن آب خالی به او فایده ندارد. محلول او آر اس حاوی الکترولیت ها و همینطور گلوکز (شکر) می باشد و در نجات جان فرد از کم آبی و شوک نقش بسیار مهمی دارد. نقش تزیینی و اضافه ندارد بلکه نقش حیاتی دارد. به صورت پودر یا قرص در داروخانه فروخته می شود که باید در آب سالم جوشیده سرد شده به حجمی که روی بسته او آر اس نوشته شده است حل شود و به تدریج به کودک یا بزرگسال خورانده شود. گاهی به محلول صورت ساخته شده و آماده مصرف هم وجود دارد. مقدار آبی که باید به پودر یا قرص او آر اس افزوده شود باید کاملا مطابق با مقداری باشد که روی بسته بندی آن نوشته شده است. بنابراین به هیچ وجه محلول او آر اس را با مقدار آب کمتر یا بیشتر از مقداری که روی بسته بندی آن نوشته شده است درست نکنید چون نه تنها فایده نخواهد داشت بلکه ضرر جدی خواهد داشت. در کودکان، ۵۰ تا ۱۰۰ میلی ‌لیتر (سی سی) محلول او آر اس (یک فنجان)‌ به ازای هر کیلوگرم وزن بدن کودک در طول ۴ ساعت اول خورانده می ‌ شود. متوسط وزن نوزاد حدود ۳ کیلوگرم است. وزن کودک ۶ ماهه حدودا ۶ کیلوگرم و وزن کودک یک سال حدود ۱۰ کیلوگرم است. وزن کودک ۵ تا ۶ ساله حدود ۲۰ کیلوگرم است.  

غذا: غذا ها باید به طور کامل پخته شوند. غذای بیمار مبتلا به اسهال را کم یا قطع نکنید. غذاهای ساده تر و نرم تر بدهید. برنج نرم (کته)، ماست، مرغ کاملا پخته نرم شده، موز. 

دارو: با تجویز خودمان هیچ دارویی نمی دهیم، مگر شربت یا قطره استامینوفن برای تب کودکان یا قرص استامینوفن برای بزرگسالان. مطلقا از هیچ نوع از داروهای به اصطلاح بند آورنده اسهال استفاده نمی کنیم. تجویز آنتی بیوتیک باید توسط پزشک صورت بگیرد. 

پاشویه:  کودک زیر ۶ سال که تب دارد را باید با آب ولرم (بدون افزودن هیچ ماده ای به آب) پاشویه کرد که تشنج نکند. حوله را با آب ولرم خیس کرده روی پیشانی، شکم، و ران های کودک بگذارید و یک تا دو دقیقه بعد حوله را دوباره خیس کرده و تکرار کنید.

علایم خطر در اسهال: (باید بیمار را نزد پزشک برد.)

در صورت وجود هر یک از علایم زیر باید به پزشک یا خانه بهداشت مراجعه کرد، خصوصا در سنین پایین تر (زیر ۶ سال، زیر ۲ سال، و خصوصا زیر دو ماهگی)، سالمندان، خانم های باردار، و افرادی که بیماری های همزمان دارند (مانند بیماری های قلبی، دیابت، سرطان، و مانند آنها):

   –  اسهال به شکل آب برنج (مایع شفاف آغشته به چیزی شبیه خلط  یا تف و به رنگ سفید)، که نشانه وبا است (خصوصا اگر بوی بد یا بوی شبیه به بوی ماهی بدهد)

   –  استفراغ بدون حالت تهوع قبلی می تواند نشانه وبا باشد

   –  عطش فراوان می تواند نشانه وبا باشد

   –  دل درد شدید یا درد شدید در ناحیه مقعد. دل درد به شکل زور پیچ می تواند نشانه وبا باشد. درد مقعد و خروج بی اختیار اسهال می تواند نشانه وبا باشد. احساس پر بودن و غرغر شکم ممکن است در اوایل وبا روی دهد

  –  گرفتگی عضلات (انقباض دردناک) پا و یا دست می تواند نشانه وبا باشد

   –  تشنج

   –  تعداد دفعات و حجم بسیار زیاد اسهال

   –  وجود خون در اسهال یا مدفوع سیاه رنگ یا به رنگ قیر

   –  تب، خصوصا تب بالا و در کودکان زیر ۶ سال

   –  استفراغ مداوم که بند نمی آید

   –  بیمار اصلا نمی تواند مایعات بخورد (یا همه را بر می گرداند، یا به قدری بیحال است که نمی تواند قورت بدهد)

   –  بیحالی شدید و از حال رفتن

   –  اگر اسهال بیش از ۲ روز طول بکشد و هیچ گونه بهبودی دیده نشود

   –  در صورتی که همه گیری اسهال و خصوصا وبا در منطقه روی داده است

   –  وجود یکی یا بیشتر از چهار علامت کم آبی شدید بدن:

          ۱- خمیری شدن پوست: وقتی پوست طبیعی (شکم کودک یا پشت دست فرد بالغ) را بین نوک دو انگشت می گیریم و رها می کنیم، پوست بلافاصله به محل و شکل اول خود بر می گردد. هنگامی که بیمار مبتلا به اسهال، آب بدن خود را زیاد از دست بدهد (کم آبی شدید بدن)، برگشتن پوست بیش از دو ثانیه طول می کشد. نزد پزشک باید برد. 

          ۲- ادرار خیلی کم حجم و پر رنگ: نزد پزشک باید برد.

          ۳- خشکی زبان و لب ها و داخل دهان: نزد پزشک باید برد.

      ۴- گریه بدون اشک: هنگامی که کودک گریه می کند، اشک ندارد یا بسیار کم است. نزد پزشک باید برد.